2013-09-23

مۆدێلەکانی حیجاب و شکاندنی تابوو

ئەڤین ئیبراھیم فەتاح

کچێک ھەبوو لە زانکۆ لەماڵەوە بەزۆر حیحابیان کردبوو، کە خۆی باوەڕی پێ نەبوو لە زانکۆ فڕێی دەدا. ئەم کچە کاتێک ھاوسەرگیری کرد بە ئارەزووی خۆی، نەک حیجابی فرێدا بگرە جلی وەھای دەپۆشی لە ئەژدادی خانەوادەی من ئەو جلانە نەبوو، لە خانەوادەکەم کەس زۆری بۆ نەھێناوین سەرپۆش دانێن یان دانەنێن، ئیدی بە ئارەزوو عەقڵی خۆمان دەپۆشین. ئەم حیجابە بەزۆرە ئەمڕۆ رەنگدانەوەیەکی

دیکەی ناشیرینی ھەیە، ئەوەیە کچە خان لە ژێر سەپۆشەوە تۆپێک گوڵی بە قوماش دروستکراو لە تەوقی سەری دادەنێت و سەرپۆشەکەی لەسەر دەدەنێت، زۆر جار بینیومە سەرپۆشەکە تەنیا تۆپە گوڵکە دەشارێتەوە نەک قژی. لە بنەڕەتدا لە ئیسلام قژ عەورەتە نەک تۆپە گوڵی قوماش

لە حەدیسی سەحیحی موسلیمدا ھاتوە
روى مسلم في صحيحه عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: صنفان من أهل النار لم أرهما: قوم معهم سياط كأذناب البقر يضربون بها الناس، ونساء كاسيات عاريات مائلات مميلات، رؤوسهن كأسنمة البخت المائلة، لا يدخلن الجنة ولا يجدن ريحها، وإن ريحها ليوجد من مسيرة كذا و كذا.
نەوەوەی بەمِ شێوەیە تەفسیری دەکات: (ئەوەی پەیوەندی بە حیجابەوە دەڵێم ئەگینا ستوونەکەم بەش ناکات خۆت بیخوێنەوە) ئەو کچانەی قژیان لە پشتی سەریان کۆ دەکەنەوەو بەرزی دەکەنەوە وەک پشتی حوشتر ۆایە.. ئەم کچانە ئەھلی جەھەننەمن و نیشانەی ئاخر زەمانن!
لەکچێکی وەھا پرسیارم کرد، بۆچی ئەم سەرپۆشەت داناوە؟ گوتی لەترسی خودا!
-        ئاخر سەرپۆشەکەت قژتی نەشاردوەتەوە تەنیا تۆپە گوڵێکی قوماشی شاردوەتەو ئەم شێوازەش مانای دوو شتە یەکەم سەرنجی پیاو رادەکێشیت کە قژت فرەس کە واش نیە، دووەم، بە پێی قسەی پێغەمبەرەکەت ئەم جۆرە حیجابە ئەھلی دۆزەخن و نیشانەی ئاخیر زەمانن!
کچەکە داماو نەیزانی بێژێت چی؟!
وتم کچم مەترسەو مەشڵەژێ فرە جۆری دیکەی حیجاب ھەنە:
حیجابی ئیرانی
ئەفغانی
سعودی
مالیزی
ئیسلاەمیەکانی کوردستان داھێنانیان کردوە کاکە حیجابی یەکگرتوو ھەیە!
لەم وتارەدا مەبەستم ئەوەیە ژن پۆشین تابوویەکی ئیسلامیە، بەڵام ژنان شکاندوویانە بە دوو شێوە: ئاشکراو نا ئاشکرا.
ئاشکراکەی وەک منە کە ھەرگیز سەرم ناپۆشم ئەگەر قژم ھەمووی سپی بێت بۆیاخی دەکەم یان نایکەم.
نائاشکرا ئەوانەن کە سەرپۆشێکیان داناوە و سێچارەکی قژو پەرچەمیان دیارە و پێت ئێژن: باوەڕمان بە خوداو پەیامبەرە! جا گوڵەکەم ئەم جۆرەیان نەباوەریان بەخوداو پەیامبەر ھەیە نەبیریشیان لێکردوەتەوە وەک خورافە...ئەو کچانەی ئەو جۆرە سەرپۆشە دادانێن یان بەزۆر پێیان دانراوە یان بۆ مەبەستی ئەوەیانە سەرنجی پیاوان راکێشن..لەوەی دووەم سەرکەوتو دەبن چونکە سەرپۆشەکانیان لای پیاوان جوانە.

ئەگەر وا نیەو باوەڕیان بەوەیە خۆیان بپێَچنەوە بۆ ئەوەی ئەو گوناھە نەکەن کە پیاو خۆی ناگرێت و نەزەریان نەکات, دەی با ھەر لەماڵەوە بن و خۆیان بۆ پارلەمان کاندید نەکەن، بەڵام، ئەم جۆرە حیجابە نە لەگەڵ خۆیان و نە لەگەڵ خودایان راستگۆن، تەنیا مۆدێلە و بەدوای چوونە.

2013-09-19

بیدعەکەی گۆڕان: دەرماڵەی کابان

ئەڤین ئیبراھیم فەتاح

یەکەمین پرەنسیپ لە فێمینیزم ئەوەیە ژن و پیاو لەئەرک و مافدا یەکسان بن. ئەم یەکسانیە لێکدانەوەی جۆراوجۆری بۆ کراوە. لای رادیکاڵەکان یەکسانی ١٠٠% و دەبێ ژنان لەھەموو بوارەکانی ژیاندا بەشداری بکەن، بۆ نموونە لەکاری سەربازی و سوپا و پاراستنی وڵات و جەنگەکاندا بەشدار بن، وەکو سوپای ئەمریکی و ئیسرائیلی و لەناو کورداندا کچە گەریللا. لای لیبرالەکان، ژنان ئازادن و چی لەتوانایاندایە ئەنجامی بدەن و بواریان بۆ بڕەخسێت. ئەمما ئیسلامیەکان، باوەڕیان بەشتێک نیە ناوی یەکسانی بێت. لای وان خودا سروشتی لەش و بایۆلۆژیای ژنی بە شێوازێک خوڵقاندووە بۆ ھەندێک ئەرکی تایبەت بشێت و ھەندێکی دیکە لێی بڤەیە. ئەوان مافەکان لەسەر بنەمای سروشت دابەش دەکەن، بۆ نموونە، لای ئەوان نابێت ئافرەت ببێت بەحاکم چونکە کەم عەقڵ و دینە و بۆی نیە بەرامبەر بە پیاوێک یەک شایەد بێت لەبەر ئەوەی شایەنی ئەوە نیە! بەکورتی لەئیسلامدا ژن و پیاو تەواوکەری یەکترن و مافەکان بەرابەر دابەش دەکرێن، بە مەرجێک تای تەرازووی پیاوان ھەمیشە سەنگینتر بێت.

چوار ساڵ پێش ئێستا وتارێکم لەسەر ئەم بابەتە نووسی لە کوردستانی نوێ بڵاو بووەوە. کاتێک کارنامەو بەرنامەی بزووتنەوەی گۆڕان دەخوێنیتتەوە، دەبینیت بەو ھەموو ھاشوو ھوشەو قەرەباڵغیەی دروستیان کردووە کەچی ھیچیان بۆ ژن لا نیە و مرۆڤ ھەست دەکات ھەر باوەڕیان بە بابەتەکە نیەو تەنانەت کاندیدا ژنەکانیان نەیانتوانیوە ئەم راستیە ببینن. لەلایەکی دیکەوە، ئەوەی ئەم قسەیە دووپات دەکاتەوە ھاوپێمانێتیانە لەگەڵ حیزبە ئیسلامیەکان. ئاخر بەرنامەی ئیسلامیەکان بۆ ژنان دیارە، فرەژنی، حیجاب، نیوە بەشی میرات، نیوە بەشەر بۆ شایەدی..تاد.

گۆڕان مێشکیان بردووین بە بەرنامەی موچەو دەرماڵەی کابانی بۆ ئەو ژنانەی کاری ماڵەوە دەکەن و کاری دەرەوە ناکەن. ئەم بەرنامەیە ئیبداعی عەقڵێکە بەھیچ شێوەیەک ئەرکی بیرکردنەوەی لە ژن وەک مرۆڤ نەکێشاوە لەبەر ئەم ھۆکارانە:

١-      ئەگەر موچە بۆ ژنی ماڵەوە دەبڕیتەوە لەبەر ئەوەی کاری ماڵەوەو کابانی دەکات، ئەدەی بۆچی بەقەدەر موچەکەی ئەو ناخەیتە سەر موچەکەی من کە کاری دەرەوەو کابانی ماڵەوەش دەکەم؟ کاتێک من لەئاسۆی گشتی کۆمەڵگەدا بەشدارم و لەماڵەوەش ھەر خۆمم وەزیری مەتبەخ!
٢-      کچێک بزانێت ھەر لەبەر کابانی موچەی بۆ دەبڕێتەوە، ئیدی بۆچی خۆی بەخوێندن سەرقاڵ بکات، تا زووە لەمەتبەخی ماڵی خۆیان بەموچەی تەواو دادەمەزرێت و ببرَێتەوە! ئەم بیرۆکەیە بە ژنان دەڵێ: پارەتانیش دەدەینێ بۆ ئەوەی لەماڵەوە بن!
٣-      بەکەم دەڕوانێت لە تواناکانی ئافرەت و وەک زەعیفەو باڵشکاو دەھێنێتە پێش چاو، چونکە لەسیستمە سۆسیال دیموکراتەکان سۆسیال و بیمەی بێکاری بۆ ھەموو ھاوڵاتیانی بێکار وەک یەکە، بۆ نموونە، ئەگەر ئەم موچەیە بۆ ژنی بەتەمەنە، ئەدی بۆچی بۆ پیاوی بەتەمەنیش نەبێت؟

کۆتایی: لای ئیسلام ھەر شتێکی نوێ لەگەڵ بنەماکانیاندا نەگونجێت پێی ئێژن بیدعە، بیدعەش سەر لێشێوانە و کۆتاییەکەی بۆ ئاگرە. بۆیە سەبارەت بە بنەماکانی فێمینیزم، موچەی کابانی بیدعەیە و کۆتاییەکەی ئەوەیە ھەرگیز نایەتە دی ئەگەر چەند دەنگێکیش کۆ بکاتەوە!

2013-09-14

گەمەکانی شەرع و سوننەت و یاسا!

ئەڤین ئیبراھیم فەتاح

لە ئیسلامدا شەرع کۆی ڕێنماییە ئیسلامیەکانی ھەردو سەرچاوەکەی ئیسلام (قورئان) و سوننەت) ـە. گوێڕایەڵی شەرع لە سەر مرۆڤی موسوڵمان فەڕزە، واتە ئەگەر موسڵمان جێ‌بەجێی نەکات راستەوخۆ بەرەو دۆزەخ پۆست دەکرێت. ھەرچی سوننەتە، ئەوە قسە (حەدیس) و کردەوە و رەفتاری پێغەمبەرە، بەپێی سەرچاوەکانی ئیسلام و یاسا و بنچینەکانی یاسادانانی ئیسلامی (ڕێول الفقە) مرۆڤی موسوڵمان دەبێت پەیڕەویی لـآ بکات و ئەگەر بە گێڕانەوەی دروست (ێحیح) گەیشتبێت دەبێت وەکو قورئان موسوڵمان پێوەی پابەند بێت. ئەم سوننەتە، کە ڕێنماییە گوتەنی (قولی) و کردەیی (عملی) ـەکانی پێغەمبەری ئیسلام دەگرێتەوە، گەلێک یاسا و ڕێسای لە ئیسلامدا چەسپاندوە کە لە قورئاندا نەھاتون و سوننەت زیادی کردون بۆ ئیسلام.. وەکوو بەردانەوەی ریش و بەکارھێنانی سیواک بۆ ددان پاککردنەوە و مارەکردنی کچی ھەشت ساڵی بۆ پیاوی زۆر گەورەتر و تاد. مەلاو موفتیەکان ئێژن پێغەمبەر سەیدی عالەمە و لەبەر ئەوەی ئەخلاقی فرە بەرز بووە بۆیە موسڵمانەکان ھان دەدەن لاسایی کردەوەکانی و ڕێنماییەکانی بکەن.

کردەوەیەکی سوننەتی ھەیە عەرەب پێی دەڵێن (المفاخذە) واتا، پیاو بۆی ھەیە کچ لە دوو ساڵیەوە مارە بکات و لە کۆشی خۆی داینێت و بە خشاندن بە لەشی خۆی رەحەت بکات. بەپێی سەرچاوەی زۆر و زەبەندە پێغەمبەری موسڵمانان خاتو عایشەی بە شەش ساڵی مارە کردووە و بە نۆ ساڵی گواستویەتیەوە، کە دەنگءباسی ئەم زەماوەندە لە سەرچاوەکانی (سوننەت) دا بە گێڕانەوە و (سەنەد)ی دروست و متمانەدار گەیشتوە. ھەر بۆیە ئەم کردارە بوەتە کردارێکی ڕێگەپێدراو لە یاسا (شەرع) ی ئیسلامیدا.
لە ٦/٩/٢٠١٣ دا رۆژنامەی ئەلیکترۆنی (المشھد الیمنی) ھەواڵێکی بڵاو کردوەتەوە تیایدا ھاتووە: کچێکی منداڵی ھەشت ساڵی لە شەوی بووکێنیدا گیان لە دەست دەدات. دایک و باوکی ئەم داویانە بە پیاوێکی ٤٠ ساڵی و لە شەوی بووکێنیدا جەستە بچکۆلەکەی بەرگەی ئەو ئازارەی نەگرتووە و گیانی لەدەستداوە. لەم بارەیەوە چالاکانی یەمەنی داوا لە حکومەت دەکەن دایک و باوک و زاواو مەلاکەش دادگایی بکرێن بۆ ئەوەی ئەم دیاردە کە بەربڵاوە لە یەمەن سنووردار بکرێت. کەچی حکومەتە ئیسلامیەکەی دەڵێ سوننەتە خیلافی شەرع نیە!
بەپێی مافەکانی مرۆڤ و لە زۆربەی وڵاتانی دونیا مومارەسەکردنی سێکس لەگەڵ منالڕ لاقەکردن و تاوانە و سزاکەی فرە سەختە. کەچی حوکمی ئیسلامی موبارەکی دەکات!
بەپێی دەستوورە یەک بەدوای یەکەکانی عێراق، شەریعەتی ئیسلام بنەمایەکی سەرەکی بووە بۆ یاسا بەگشتی و یاسای باری کەسی بەتایبەتی. بەڵام، یاساکانی شەریعەتی ئیسلام دەگەڕێَنەوە بۆ زەمانێک چەمکە مرۆییەکان نەزانرابوون بۆیە دەبینین زۆریان لەگەڵ رۆحی سەردەم ناگونجێن بۆیە لە زۆر شوێن گۆڕاون. بۆ نموونە، ئەو یاسا جوانەی لەیەمەن رێگە بە لاقەکردنی منداڵان دەدات لە کەم شوێنی دواکەوتووی وەکوو یەمەن ماوە.
پرسیاری بابەتەکە ئەوەیە، مادەم دەتوانن ھەندێک یاسای نامرۆیی بگۆڕن، بۆچی ھەندێکی دیکەی نەک تەنیا نامرۆیی بەڵکوو نالۆژیکیش ناگۆڕن؟! بۆ نموونە، مانای چیە تا ئیمڕۆ لە دادگا دوو ژن بەرابەر بە پیاوێک وەک شایەد وەردەگیرێن ئەگەر جەنابی قازی بڕیاری نەدا ئەمانە مرۆڤی تەواون نەک نیوە.
سەیریی بابەتەکە لەوەدایە، کاندیدایەکی پەرلەمان لەسەر لیستی کۆمەڵ لە رانیە بە ناوی (یاسین عەبدوڵڵا) لە کەناڵی ئاسمانی (ڕووداو)ەوە شەوی ١٠-١١\٩\٢٠١٣ ڕایگەیاند: دەنگدان شایەدیە دەبێ ھەموو کەسێک بە ویژدانە شایەدی بدات. داخی گرانم کەسێک نەبوو پێَ بێژێت: ئەی بۆچی دەنگی مێینەکانتان کۆ ناکەنەوە و دابەشی دووی ناکەن، خۆ دینی حیزبەکەتان وای گوتووە، یان ئێستا ژن یەکسانە و کەم عەقڵ نیە بایی ئەوەی شایەد بێت؟

2013-09-08

بەرەکەت کەوتوەتە ناو کاندیدی ژنان!

ئەڤین ئیبراھیم فەتاح

ئەگەر چی زۆر مەیلم نیە بۆ شیکردنەوەی ھەر بابەتێکی پەیوەست بە باڵانسی جێندەری لەسەر بنەمای ژمارە لەبەر ئەوەی ژمارە بابەتەکە بەتەواوەتی ناپێکێت. بۆ نموونە، رێژەی ٣٠% کورسیەکانی پەرلەمان بۆ ژنانە و بەمافی کۆتاش بێت دەبێ ئەو رێژەیە پڕ بکرێتەوە، ئایا ئەو رێژەیە بەراستی نوێنەری ژنن و لەخەمی گرفتەکانیانن یان ئایدیۆلۆژیای حیزبەکانیان؟
رێژەی کاندیدی ژن لە ھەندێک قەوارە بەمشێوەیە: یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان ٣٢%، پارتی دیموکراتی کوردستان ٣٠%، گۆڕان ٣٠%، یەکێتی ٢٤%. ئایا ئەم رێژەیە پێمان دەڵێ کە یەکگرتووی ئیسلامی دیموکراتترین حیزبەو دڵسۆزترینیانە بەرامبەر بەژن و ینک لەھەموویان خراوترە؟ ھەروەھا تێڕوانین گۆڕان و پارتی بەرامبەر بەژن وەکو یەکە؟ بێگومان نەخێر چونکە لەسەرەتاوە وتم ژمارە بابەتەکەمان دروست ناپێکێت، بۆ نموونە سەرۆک مام جەلال یەکەم سەرکردە بوو فرەژنی قەدەغەکردو ژنەکانی ئیسلامی پاش چەندین ساڵ لەپەرلەمان دژی وەستان، ئەگەر بزانین فرەژنی گەورەترین ناعەدالەتیە ئیسلام بەرامبەر بە ژن دەیکات بە نموونە.
جاران دەمانگوت ئەگەر ژن ھوشیار بێت دەنگ دەدات بەژن بۆ ئەوەی دەسەڵات تەنیا بۆ پیاو قۆرخ نەبێت. کەچی، ئەدای خانمانەی وەھامان بینی لەپەرلەمان وامان لێدەکات دوو جاری دیکە بیر بکەینەوە تاکو بڕیار بدەین دەنگ بەکێ بدەین. بۆ نموونە، ئەوەی تەنیا لەپێناو گەیشتنە پەرلەمان سەنگەری گۆڕی و بوو بەسەرۆکی فراکسیۆن، دانەیەکی دیکە بەعسی ئەنفالچی لا شەریفتر بوو لە پەرلەمانی کوردستان و پەشیمانیش نەبووەو، یان ئەو ژنانەی رێگەیان بۆ فرەژنی و چەوساننەوەی ژنان خۆش دەکرد و بۆ خودی خۆیان قایل نەدەبوون بە فرەژنی.. تاد.

گرفتی بابەتەکە ئەوەیە جاران بەئەستەم ژن دەگەیشتە پەرلەمان، ئەمڕۆ خەرمان بەرەکەت، ژنان لەپەرلەمان و لیستی کاندیدەکان لەھەموو قەوارەکان جمەیان دێت، کەچی حاڵی ژن لەکەلتوور و یاسای فەرمی و نافەرمی فرە خاستر نیە لەجاران. ئەم قسەیەم مانای ئەوە نیە لەگەڵ ئەوەدا نیم ژن بگات بەپەرلەمان، بەپێچەوانەوە ھیوام وایە ژمارەی ژن لەپەرلەمان و ھەموو شوێنێک یەکسان بێت بە ژمارەی پیاو، بەمەرجێک لەشوێنی کاریدا ژنایەتی خۆی و ھاوڕەگەرزانی لەبەر ھاوکێشەی حیزبی و ئایدیۆلۆژی جودا بکاتەوە. لەئیمڕۆی کوردستاندا پەیدابوونی ژنی بەم مواسەفاتە ئاسان نیە بەڵام ئەستەمیش نیە.
ئاسان نیە، لەبەر ئەوەی مافی کۆتا بەرواڵەت بۆ بەرژەوەندی ژنە بەڵام لەراستیدا بۆ بەرژەوەندی پیاوەو ماسکێکی ژنانەی لەسەر دانراوە، بۆ نموونە، بەھۆی مافی کۆتا بۆ ژنان وادەکات ئەو قەوارە سیاسیەی وەریدەگرێت کورسیەک زیاد وەرگرێت، لەکاتێکدا ژنەکە نەتوانێت بۆ بەرژەوەندی ژن کار بکات و گوێڕایەڵی سیاسەتی حیزب بێت، کە زۆر جار پیاوانەیە، کەواتە بەمافی کۆتا دووبارە بۆ ئاوەدانکردنی ماڵی پیاوان بەکار ھێنراین و ئەم راستیەشمان بەچاوی خۆمان بینی.

ئەستەمیش نیە بەلکو قورسە، ئەگەر ژنانی دەرچوو بیر لە پەروەردەکردنی نەوەیکی دیکەی دوای خۆیان بکەن بتوانن بەبێ کۆتا بگەن بەپەرلەمان و ژنێتی خۆیان لەبیر نەچێت و خۆیان بەقیرو بنێشتەوە نەلکێنە کورسیەوە ..ئەگەرچی وەھا نموونەمان نەبینیوە.